Alışveriş bağımlılığı, tıptaki adıyla onyomanin psikolojik ve çevresel etkenlerin olduğu psikiyatrik bir rahatsızlık olduğunu kaydeden psikiyatri uzmanı Doç. Dr. Cemil Çelik, yapılan araştırmalara göre kadınların erkeklerden daha çok alışveriş bağımlılığı belirtileri gösterdiğini belirtti. Dr. Çelik alışveriş bağımlığının seyrini şöyle anlattı: “Başlangıcı tipiktir. Kişi kendisini kötü hissettiği zamanlarda alışveriş yapınca rahatladığını hisseder. Bu ürün maddi değeri çok az olsa bile kişide aynı etkiyi yapar. Bu süreçte kişi kendini iyi hisseder. Fakat yaşanılan olumlu duyguların verdiği iyilik hissi alışveriş sonrası zaman içinde azalıp, kaybolmaktadır. Hasta yine aynı iyi duyguları yaşamak için tekrar alışveriş yapar. Bu süreçlerin sıklıkla tekrar etmesi ile bağımlılık döngüsüne girilmiş olur.”
Alışveriş bağımlısı olduğunuz nasıl anlaşılır?
Genel olarak alışveriş bağımlılarının hastalığın ilk evrelerinde durumu fark etmediklerini ifade eden Dr. Çelik, alışveriş bağımlığının belirtilerini ise şöyle özetledi: “Kişilerde bağımlılık davranışları zaman içinde yaygın olarak görülmeye başlar. Günümüzde sıklıkla alışveriş bağımlılığı belirtileri merak edilir. Alışveriş bağımlılığı belirtileri genel olarak şunlardır:
*Alışveriş sırasında kendini mutlu ya da güçlü hissetme
*Sık alışverişlerin yapılmasından dolayı yakın çevreden uyarılar alma
*Bütçe olarak belirlenen alışveriş bütçesinden daha fazla alışveriş yapma
*Kendini değersiz ya da kötü hissedince alışveriş yapma arzusunun yoğun olarak yaşanması
*Alışveriş için harcanan paraların farkına varılmaması ya da kontrol edememe
Son yıllarda alışveriş bağımlısı olmak; gündelik yaşamın getirdiği etkilerden dolayı çok daha kolay oluyor. Ayrıca pek çok kişi alışveriş yapmayı özendirme için yapılan reklamlardan ve dijital dünyanın getirdiği kolaylıklardan dolayı bu alışkanlığı hızlıca kazanabilmektedir. Bu yüzden günümüzdeki pek çok etken alışveriş bağımlılığına yatkınlığı arttırmaktadır.”
Alışveriş bağımlılığı tedavi edilebilir mi?
Son yıllarda dünya genelinde alışveriş bağımlılığının sayısının artması ile genel olarak alışveriş bağımlılığı tedavisiyle ilgili çalışmaların da arttığına dikkat çeken Doç. Dr. Çelik, “Alışveriş bağımlıların tedavi süreçleri genellikle bireysel olarak ilerler. Çünkü alışveriş bağımlılığının en önemli sebebi psikososyal nedenlerdir. Özellikle de herkesin yaşadığı duygu birikimlerinin farklı olması tedavi süreçlerinin özel olarak yapılandırılmasını gerektirir. Pek çok kişi bağımlılığın ilerleyen evrelerinde kendisinin hasta olduğunu fark eder. Bağımlılığın ilerlemesi ise kişinin kendisini alışveriş yapmayı kontrol etme konusunda daha çok zorlanmasına sebep olur. Bu yüzden de hastalığın tedavi sürecinde tetikleyici etken olan çevresel faktörlerin davranış düzenlenmesi ile yeniden gözden geçirilmesi gerekmektedir.” dedi.
Alışkanlık haline gelirse dikkat!
Tıp dünyasında onyomani olarak geçen alışveriş bağımlılığı tamamen psikolojik bir hastalık olduğunu vurgulayan Dr. Çelik, bu hastalığın altında yatan sebepleri ise şöyle anlattı: “Genel olarak günümüz insanı çoğu yaşadığı tetikleyici olayda değersizlik hissine kapılmaktadır. Değersizlik hissi ile mücadele eden birçok kişi, kendisini kanıtlamak, değerli ve mutlu hissetmek için kendine bir şeyler alma ihtiyacı hisseder. Eğer bu davranışını alışkanlık haline getirirse ve değerli olma hissini hep bu yolla karşılarsa, artık bağımlılık yolu açılmış olur. Bağımlılık tedavilerinde kullanılan tedavi yöntemleri Alışveriş Bağımlılığında da etkilidir.
Özellikle psikososyal tetikleyiciler ön planda olduğu için kişinin baş etmekte zorlandığı durumların tespiti, bunların geçmiş mikrotravmalar ile bağlantılarının çalışılması önem arz etmektedir. Bilişsel Davranışcı Psikoterapinin bağımlılık konusunda etkinliği kanıtlanmıştır. Travma odaklı terapilerin de etkili olduğuna dair çalışmalar vardır. Genel olarak alışveriş bağımlılığı tedavi süreçlerinde hastanın karşılanmayan temel ihtiyacının belirlenmesi ve uygun terapi desteği ile bu ihtiyacının uygun yollarla karşılanmasının sağlanması hedef alınmalıdır.”
İşte bağımlılıktan kurtulmanız için öneriler
Alışveriş bağımlısı olan kişilerin hastalığının farkına çoğu zaman ilk olarak çevresinin vardığını belirten Dr. Çelik, “Bu yüzden de çevrenin eleştirileri ile hasta kendi hastalığının farkına varıyor. Genel olarak ise hastalığın aşılması konusunda uzmanlar tarafından çeşitli öneriler sunuluyor. Alışveriş bağımlılığı aşılması için uzman önerileri listelerinde şunlar ön planda yer alır;
*Hastanın sosyal çevresi ile ilişkisinin güçlendirmesi
*Hastaya kendini kontrol etmesi için farklı aktivitelerin sağlanması
*Hastayı mutlu edecek ortamların sıklıkla hazırlanması
*Alışveriş için bütçenin sıklıkla kontrol edilmesi
*Alınacak ürünlerin listesinin önceden belirlenmesi ve liste dışına çıkılmaması
Genel olarak bu öneri çeşitleri uzman desteği ile uygulanması gerekir. Günümüzde ise bu süreç içerisinde en çok tercih edilen aktivite spor oluyor. Spor yaparak kişi kendisini genellikle hem aktif hem de mutlu hisseder. Böylece kişide alışveriş yapma isteği zaman içerisinde azalıyor.
Tedavi sonrasında tekrarlar mı?
Yine sıklıkla merak edilen sorulardan birisi de alışveriş bağımlılığının tekrar edip etmeyeceği. Psikiyatr Doç. Dr. Cemil Çelik, bu soruyu ise “Geçmiş dönemlerinde alışveriş bağımlısı olanların yeniden alışveriş bağımlısı olma ihtimali düşük değildir. İyi bir bağımlılık tedavi süreci geçirilip geçirilmemesi ve tetikleyicilerden uzak durulması tekrarı belirleyen en önemli etkendir. Tedavi görenlerin bu süreç içerisinde neden hastalığa yakalandığı ve nasıl önlem alması gerektiğini biliyor olmaları tekrarı önler.” diye yanıtladı.
