Tarihler 1936’yı gösterdiğinde Türkiye’ye ziyarete gelen dönemin İngiltere Kralı VIII. Edward, döndükten sonra Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün doğum gününü kutlamak için telgraf çekmek ister. Kralın bu isteği üzerine İngiltere Maslahatgüzarı Mösyö Morgan, Hariciye Vekili Yardımcısı Londra Büyükelçimiz Ali Fuat Türkgeldi’ye Atatürk’ün doğum gününü sorar. Ancak ne elçimiz ne de diğer dışişleri bakanlığı yetkililerinin bilgisi olmayınca resmi bir yazı ile bunun sorulmasına karar verilir.
İngiltere kralının merakıyla başladı
Türk Tarih Kurumu arşivlerinde yer alan Hariciye Vekaleti’nden (bugünkü adıyla Dışişleri Bakanlığı) Riyaset-i Cumhur Umumi Katipliği’ne (bugünkü adıyla Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği) 10 Kasım 1936 tarihli evrakta Atatürk’ün yevm-i veladeti (doğum günü) sorulur. Ancak burada da bilen olmayınca dönemin Cumhurbaşkanı Genel Sekreteri Hasan Rıza Soyak, direkt Atatürk’e sormaya karar verir.
“Bu bir 19 Mayıs günü neden olmasın?”
Mustafa Kemal Atatürk, evrakı inceledikten sonra maziye dalar, aklına annesi Zübeyde Hanım’ın sözleri gelir ve “Anacığım hep derdi ki, ‘oğlum seni bir bahar günü doğurdum’ … Bu bir 19 Mayıs günü niçin olmasın?” der. Bunun üzerine Cumhurbaşkanı Genel Sekreter Soyak, cevap yazısında şu ifadeleri kullanır: “Reis-i Cumhur Atatürk’ün 19 Mayıs 1881 tarihinde doğmuş olduklarını arz ederim.”
“Orta boylu, mavi gözlü, buğday tenli, alamet-i farika tam”
İngiltere kralının merakı ile başlayan hikayede, 19 Mayıs tarihini yıllardır ulu önderin doğum günü olarak anılsa da zaman içerisinde yapılan araştırmalar farklı bir tarihi işaret etmekte. Daha önce Anıtkabir Müze Komutanı olan Hacettepe Üniversitesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi Yrd. Doç. Dr. Ali Güler, Atatürk’ün 18 Ekim 1922 tarihli ilk nüfus kaydında görünen doğum tarihinin 4 Ocak 1881 Salı günü olduğunu ortaya çıkardı. Osmanlıca harflerle yazılan nüfus kaydında “Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi ve Başkumandanı”, “Devlet-i Aliyye’nin (Osmanlı Devleti) tabiiyetine haiz” ifadeleri kullanılan Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın ‘Rumi 1296’ yılında doğduğu, Ankara nüfusuna kayıtlı olduğu, Hacıbayramıveli Mahallesi 161/1 numarada oturduğu, “Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi ve Başkumandanı”, “Devlet-i Aliyye’nin (Osmanlı Devleti) tabiiyetine haiz” ifadeleri yer alıyor. Atatürk’ün fiziksel özelliklerinin de kayda geçirilmesi dikkat çeken evrakta şu ifadeler kullanılıyor: “Orta boylu, mavi gözlü, buğday tenli, alamet-i farika tam” olarak ifade ediliyor.
Belge Osmanlıca
Uzun yıllar boyunca Atatürk’ün hayatı ile ilgili araştırmalar yapan Güler, yaptığı açıklamada şu ifadeleri kullanmıştı: “Gazi Paşa’nın doğum tarihini belirleyen ilk belgeler, askeri okullardaki öğrenci kayıtlarıydı. Bu kayıtlarda ay ve gün belirtilmeden doğum yeri/tarihi ‘Selanik 1296’ olarak gösteriliyor. Mustafa Kemal’in bugün kadar bilinen ayrıntılı nüfus belgesi ise Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti vatandaşları için düzenlenen nüfus cüzdanı. Ancak bizim ortaya çıkardığımız orijinal Osmanlıca belge ile Mustafa Kemal Atatürk’ün doğum tarihinin 4 Ocak 1881 Salı günü olduğunu tespit etmiş durumdayız. Böylelikle Atatürk’ün seceresi ve doğum tarihi ile ilgili yapılan spekülasyonlara da son noktayı koymuş olduk.”
Zübeyde Hanım’ın sözleri de belirleyici oldu
Yine tarihçi Necdet Sakaoğlu da Şişli’deki Atatürk Evi’nde bulunan tarihî bir belgede Atatürk’ün doğumun bilinenden 2 sene önce olduğunu kaydetmişti. Sakaoğlu, iddialarını şöyle dile getirmişti: “Ankara Nüfus Müdürlüğü’nce düzenlenen üst kısmında Padişah Mehmed Vahideddin bin Abdülmecid’in tuğrasının bulunduğu 18 Ekim 1922 tarihli (saltanatın kaldırılmasına 2 hafta kala) belgede doğum tarihi “Sene-i Hicrî 1296 Bin iki yüz doksan altı” yazılı. Bu Hicrî 1296 tarihi, miladi takvime göre 26 Aralık 1878’de başlamış, 15 Aralık 1879’da sona ermiştir. Şu halde Atatürk’ün doğum günü 26 Aralık 1878/15 Aralık 1879 arasındadır. Zübeyde Hanım da “Mustafa’yı Erbain soğuklarında, 23 Aralık’ta doğurdum” dediğine göre sorun çözülüyor: O yılın Erbain soğukları 22 Aralık 1878/31 Ocak 1879 arasında; Rumi 23 Aralık, 4 Ocak 1879’u karşılar. Bu, Atatürk’ün kesin doğum tarihidir. Öldüğü 10 Kasım 1938’de 60 yaşını tamamlamasına iki ay kaldığı saptanır”
İşte o nüfus kaydı
18 Ekim 1922 tarihli ilk nüfus kaydında Atatürk için, “Balada(yukarıda) isim ve şöhreti ve hal ve sınıfı muharrer olan Gazi Mustafa Kemal Hazretleri Devlet-i Aliyye’nin tabiiyetini haiz olup ol suretle ceride-i nüfusta nukayyet olduğunu müşir iş bu tezkere ita kılındı” ifadeleri yer alırken şu bilgiler veriliyor:
İsim ve Şöhreti: Gazi Mustafa Kemal Hazretleri
Pederi ismiyle Mahall-i İkameti: Tüccardan Ali Rıza
Validesi İsmiyle Mahall-i İkameti: Zübeyde Hanımefendi
Tarih ve Mahall-i Veladeti: Selanik sene 1296 Bin iki yüz doksan altı
Dini: İslam
Sanat ve Sıfat ve Hizmet ve İntihap Salahiyeti: Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi ve Başkumandan
Müteehhil ve Zevcesi Müteaddit Olup olmadığı: Mücerret (bekar)
