ABD’nin New York eyaleti ile Kanada’nın Ontario eyaleti arasında kalan ve dünyanın en ilgi çeken coğrafi harikalarından biri olan Niagara Şelalesi bugünlerde çok etkileyici bir gelişme ile gündemde.
100 yılı aşkın bir süre önce Niagara Şelalesi’nin altında Kanada tarafında inşa edilmiş 670 metrelik dev tünel yeniden gün yüzüne çıktı. Bir yıl önce başlayan ve hizmet dışı bırakılan Niagara Parks Elektrik Santrali tüm ihtişamı ile gözler önüne serilecek. CNN’de yer alan habere göre 1905’ten 2006’ya kadar işletilen elektrik santrali, bölgesel endüstriye elektrik kaynağı olan ve yakındaki Great Lakes limanı Buffalo’nun Işık Şehri olarak tanınmasına katkıda bulunan dev jeneratörleri çalıştırmak için güçlü Niagara Nehri’nden suyu yönlendirmişti. İstasyon tur rehberi Elena Zoric’e göre şelalenin etrafındaki bölge, bir zamanlar hidro enerjiden yararlanmak isteyen işadamları için bir faaliyet merkeziydi. Adams hidroelektrik santrali, 1895’ten 1961’e kadar ABD tarafında faaliyet gösteren ilk açılandı. Kanada tarafında, Ontario Elektrik Şirketi 1905’ten 1999’a ve Toronto Elektrik Üretim İstasyonu 1906’dan 1974’e kadar çalıştı. Bugün, Niagara Parks istasyonu, döneminin dünyanın tamamen bozulmamış tek hidroelektrik santralidir.
Başlangıçta Kanadalı Niagara Enerji Şirketi tarafından işletilen, o zamanın en son teknolojisi olan mucit Nikola Tesla tarafından patentli alternatif akımlar oluşturmak için Westinghouse jeneratörlerini kullandı. Tur rehberi Zoric’in ziyaretçilere açıkladığı gibi, tesis estetiğin hüküm sürdüğü bir zamanda inşa edilmiş. Rustik kireçtaşı dış cephesi ve mavi çatı kiremitleri, New Yorklu mimar Algernon S. Bell’in yapıyı şelaleyle harmanlama girişimi olduğunu söylüyor. Tünele ulaşmadan önce, elektrik santralinin ziyaretçilerine, akan suları elektriğe dönüştürmek için yapılan büyük mühendislik çalışmalarının ölçekli bir modeli gösteriliyor. Zoric, suyun nereden geldiğini, türbinlere güç sağlamak için bir şafttan nereye aktığını ve ardından bir tünelden geçerek Niagara’nın üç şelalesinin en büyüğü olan Horseshoe Şelalesi’nin tabanındaki bir deşarj noktasına nereye gittiğini gösteriyor.
Niagara Parks Komisyonu ile mühendislik ve operasyonlardan sorumlu kıdemli direktör olan Marcelo Gruosso, projeye ilk kez 2017 yılında tasavvur edildiğinden beri dahil olmuştur. “Tesis iki jeneratörle başladı ve 1924’te, bugün burada gördüğünüz gibi, 11’inin tamamı kuruldu” diyor, alanı dolduran bir dizi mavi, silindirik jeneratörü işaret etmek için yüksek tavanlı binada yürüyor. “Her jeneratörün yanında, bir türbine giden su akışını düzenleyen bir ‘yönetici’ vardır. Valideki bir hava freni, akışın ayarlanmasına yardımcı oldu. 25 hertz vermek için tam olarak 250 rpm’ye ihtiyaçları vardı.” Bir cam asansör, ziyaretçileri hidroelektrik üretim süreci için gerekli altı altyapı seviyesinin 55 metre aşağısına indiriyor. Altta suyun çıkacağı tünel var. Neredeyse sekiz metre yüksekliğinde ve altı metre genişliğinde olan tünel aynı zamanda tarihi ve eşi benzeri olmayan bir cazibe merkezidir ve santralin giriş ücretine dahil. Gruosso, “Ana üretim odasının altındaki şistleri fener, dinamit, kazma ve kürek kullanarak kazmak binlerce işçinin dört yılını aldı” diyor. Gruosso, “Aşağı inerken su türbin kanatlarını döndürürdü” diyor. “Ana zemine kadar giden ve rotoru alternatörde döndürerek AC gücü üreten 41 metre uzunluğundaki bir şafta bağlandılar.”
Tünelin kemerli geçidi boyunca yürürken, kemerli tuğla duvarların neredeyse tepesine ulaşan kireçli beyaz işaretleri işaret ediyor. “Suyun ne kadar yükseğe çıktığını görebilirsiniz” diyor. “Tünel, saniyede dokuz metre hızla hareket eden 71.000 galon su tutuyordu.” Bir kale gibi inşa edilmiş, hafifçe kıvrılan tünel, dört kat tuğla ve 18 inç betondan oluşuyor ve şeyl ile çevrili.
“Yapısal bütünlüğü sağlamak için bazı küçük tuğla onarımları yaptık ve kemere kaya ankrajları ekledik, ancak gerçekten iyi durumda. Yapıldığından bu yana yalnızca iki kez, bir kez 1950’lerde ve bir kez 1990’larda bakım yaptılar.” Tünelin sonuna doğru bir gümbürtü havayı doldurmaya başlar. Yol, neredeyse Horseshoe Şelaleleri’nin dibinde bulunan nehir seviyesindeki 20 metrelik bir seyir platformuna çıkarken doğal ışık içeri giriyor. Gruosso’nun bitmek bilmeyen darbeler karşısında duyulması için bağırması gerekiyor. “Burası tünelden gelen suyun nehre döküldüğü yer. Şelaleleri görmek için en iyi yer burası.” Platform ayrıca ziyaretçilere, yağmur pançolarında yolcularla dolu, şelalenin dibinde mantar gibi sallanan turist teknelerini seyretmek için bir levrek veriyor. Santral deneyimini tamamlamak için “Currents: Niagara’s Power Transformed” başlıklı bir akşam programı var.
Işık ve ses deneyimi, santralin geçmişini özetliyor ve dalgalanan suyun, türbinlerin ve elektrik kıvılcımlarının 3D projeksiyonlarını içeriyor. Elektrik santralini ve tüneli ziyaret etmek yaklaşık iki saat sürer, ancak akşam gösterisine katılmak için bir geceleme önerilir. Konaklama, Hilton gibi üst düzey Falls manzaralı otellerden Days Inn gibi bütçe bilincine sahip kuruluşlara kadar uzanır. Yemek yemeye gelince, Niagara Şelalesi bir zamanlar tam anlamıyla bir sosisli ve patates kızartması kasabasıydı. Fast food hala etrafta ama hedef oyununu artırdı.
Table Rock House Restaurant da dahil olmak üzere Niagara Parks işletmelerinde ve kendi çiftliğinden üretilen ürünler sunan AG gibi bağımsız yemek mekanlarında şeflerden ilham alan yerel kaynaklı menüler mevcut. Ayrıca, Niagara Nehri boyunca dolanan ve yürüyerek veya kiralık e-bisikletle keşfedilebilen Niagara Parkway de görülmeye değerdir. Yol boyunca duraklar arasında Whirlpool gözetleme noktası ve nehir boyunca şu anda güney Ontario’nun elektrik şebekesine katkıda bulunan monolitik bir yapı olan Sir Adam Beck Jeneratör İstasyonu yer alıyor.
Niagara Şelaleleri’ne yapılacak bir gezi birçok yönden enerji veriyor. Doğal güzelliğe sahip bir yer ama aynı zamanda modern yaşamlarımızı şekillendirmeye devam eden doğal güçler hakkında iki kez düşünmenizi de sağlayabilir.
